Τον Πανηγυρικό της Ημέρας με θέμα «Επανάσταση και ανθρωπιστική επέμβαση» εκφώνησε ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Κώστας Χατζηκωσταντίνου.
Παραθέτουμε χαρακτηριστικό απόσπασμα της ομιλίας του:
«Η επανάσταση του 1821 αποτέλεσε μία από τις πλέον ηρωικές στιγμές του Έθνους. Η προσπάθεια του ομιλητή είναι να συνδέσει την έκβασή της με την αρχή της ανθρωπιστικής επέμβασης αφού αυτή η τελευταία βρίσκεται στο προοίμιο της συνθήκης του Λονδίνου του 1827 που οδήγησε στην επέμβαση των Ευρωπαίων για τη σωτηρία του χριστιανικού πληθυσμού της χώρας. Το θέμα της ανθρωπιστικής επέμβασης απασχόλησε τη νομική θεωρία από την εποχή της γένεσης του Διεθνούς Δικαίου και της διατύπωσης των απόψεων περί «δικαίου πολέμου» που ανεγνώριζε και την προσφυγή στον πόλεμο για την υπεράσπιση τρίτων. Η θεωρητική αυτή κατασκευή γρήγορα υποβαθμίζεται από τη σφαίρα του δικαίου στη σφαίρα της ηθικής και της προπαγάνδας και η έννοια του bellum justum αντικαθίσταται από αυτή του bellum legale.
Η ανθρωπιστική επέμβαση ορίσθηκε ως «η απειλή ή χρήση ένοπλης βίας εκ μέρους ενός κράτους ή ενός διεθνούς οργανισμού με σκοπό την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» ή σαν μια μορφή «ανάλογης βοηθείας, συμπεριλαμβανομένης της βίαιης βοήθειας από κυβερνήσεις σε πολίτες άλλου κράτους, οι οποίοι είναι θύματα βαριάς μορφής τυραννίας (στέρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την ίδια τους την κυβέρνηση) ή αναρχίας (στέρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λόγω κατάρρευσης της εσωτερικής τάξης)».
Ηθικές, νομικές πολιτικές συνθήκες συμπλέκονται με την οποιαδήποτε προσπάθεια ανάλυσης της Ανθρωπιστικής Επέμβασης, όταν αναπτύσσονται απόψεις σύμφωνα με τις οποίες τα κράτη δεν έχουν μόνο δικαίωμα, αλλά και ηθική υποχρέωση επέμβασης όταν υπάρχει σοβαρή παραβίαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η ηθική διάσταση μιας επεμβατικής πολιτικής εστιάζει κυρίως στη δικαιολόγηση του αιτήματος ότι η χρήση βίας είναι απαραίτητη, ωφελεί τους κατοίκους της κοινωνίας/ στόχου, εξυπηρετεί τις αξίες του επεμβαίνοντος κράτους και συμβάλλει στο κοινό καλό.
Μελετητές του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών θεώρησαν ότι δεν απαγορεύεται η επεμβατική δράση για ανθρωπιστικούς λόγους αφού αυτή δεν στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας κράτους, αποδεχόμενοι ότι μία καθαρά αλτρουιστική επέμβαση είναι πιθανή. Άλλοι όμως, θεώρησαν ότι όποια μορφή ανθρωπιστικής επέμβασης δεν είναι αποδεκτή, στο μέτρο που η παραβίαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν εμπίπτει στη σφαίρα της εσωτερικής δικαιοδοσίας του κράτους, με μόνη πιθανότητα εξαίρεσης την κατόπιν εξουσιοδοτήσεως επέμβαση.
Όσοι υποστηρίζουν την δυνατότητα Ανθρωπιστικής Επέμβασης πιστεύουν ότι η τάξη πηγάζει από τη δικαιοσύνη και έτσι, επιτρέποντας τις ανθρωπιστικές τραγωδίες να συνεχίζονται, η ίδια η διεθνής κοινότητα δημιουργεί τις απειλές κατά της παγκόσμιας τάξης. Αντίθετα, οι αρνούμενοι τη δυνατότητα υποστηρίζουν ότι η δικαιοσύνη εκπηγάζει από την τάξη και άρα η διατήρηση της ειρήνης αποτελεί τον μέγιστο στόχο της διεθνούς κοινότητας και οποιαδήποτε μορφή ένοπλης σύρραξης συνιστά απειλή για την ισορροπία ασφαλείας.
Στο ερώτημα αν η διεθνής κοινότητα έχει ηθικό καθήκον επέμβασης, η απάντηση είναι ναι και όχι. Εξετάζοντας την ηθική της ανθρωπιστικής επέμβασης μέσα από διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις με βάση την πηγή, το στόχο, το βάρος και την έκταση του ηθικού ενδιαφέροντος εστιάζει στην ηθική θεώρηση, αντιπαραβάλλοντας τα επιχειρήματα πολιτικών ρεαλιστών και φιλελευθέρων απόψεων καθώς και τα νομικά επιχειρήματα με τα ηθικά. Οι ρεαλιστές υποστηρίζουν ότι Ανθρωπιστική Επέμβαση δεν υπάρχει και ότι οι ανθρωπιστικές δικαιολογίες προβάλλονται για να καλύψουν ζωτικά ή στρατηγικά συμφέροντα. Άρα οτιδήποτε προβάλλεται ως Ανθρωπιστική Επέμβαση συμβαίνει μόνο στις περιπτώσεις όπου τα ενδιαφέροντα για τα ανθρώπινα δικαιώματα συνυπάρχουν με στόχους πολιτικής ισχύος.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας μέχρι τώρα ούτε συνεπές ούτε αποτελεσματικό υπήρξε και πολύ συχνά έδρασε αργά, διστακτικά ή δεν ενήργησε καθόλου. Συχνά το επιχείρημα της Ανθρωπιστικής Επέμβασης χρησιμοποιείται για την ανάληψη δράσης, σε ευρεία κλίμακα κάποιες φορές, εναντίον αυταρχικών καθεστώτων, που καταδυναστεύουν τον λαό, επιβάλλουν λογοκρισία, εφαρμόζουν βασανιστήρια, προβαίνουν σε σφαγές και εθνικές εκκαθαρίσεις. Μόνο που η δράση αυτή είναι σχεδόν πάντα επιλεκτική. Ακόμη, τα κίνητρά της είναι στις περισσότερες των περιπτώσεων αμφίβολα και πάντοτε εγείρουν υπόνοιες ότι ο πραγματικός τους στόχος είναι η απόπειρα απόκτησης επιρροής στρατιωτικής ή/ και πολιτική στην εν λόγω περιοχή. Μετά την γενοκτονία στη Rwanda η Ανθρωπιστική Επέμβαση επιστρατεύτηκε για να αντιμετωπιστεί η κρίση στην Βοσνία και μετά το Ιράκ το δόγμα θρυμματίστηκε και η γενοκτονία συνεχίστηκε στο Darfur, σαν τίποτε να μη διδαχθήκαμε από την σφαγή 800.000 περίπου κατοίκων της Rwanta.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η απαρχή της ιστορίας μας ως ανεξάρτητου και κυρίαρχου κράτους δικαιολογήθηκε και ως απότοκος δράσης που καλύφθηκε από την έννοια της Ανθρωπιστικής Επέμβασης. Έκτοτε η επεμβατική πολιτική δικαιολόγησε με τον ένα ή άλλο τρόπο σημαντικές στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας».
